Vải vóc Việt Nam là cả một vương triều vững mạnh. Nếu lụa Hà Đông được mệnh danh là hoàng hậu tơ lụa Việt Nam thì xếp thứ hai chỉ có thể là lụa Nha Xá. Chỉ có nàng “Á hậu” này mới có đủ sắc quyền để được xướng tên trong top những nàng hậu của tơ lụa Việt Nam.
Từ Hà Nội đi theo quốc lộ 38 sang Hà Nam là tới làng Nha Xá. Làng nằm ven sông Hồng, yên ả, êm đềm. Từ đây, những sợi tơ giản dị được dệt thành lụa óng ả. Không chỉ mang lại cuộc sống sung túc, còn biến Nha Xá thành điểm du lịch nổi tiếng.
Hình ảnh: Cổng làng Nha Xá
Nguồn Gốc Của Làng Lụa Nha Xá
Tương truyền khi xưa có vị tướng tên hiệu là Nhân Huệ Vương có đi thuyền qua đây. Thấy đất tốt, dân lại nghèo nên ông đã chỉ cho dân cách trồng dâu dệt lụa. Nghe lời dạy, người ta làm ra rất nhiều tấm lụa đẹp, cung ứng cho dân trong làng. Rồi tiếng lành đồn xa, thương lái tìm đến ngày càng nhiều. Lụa Nha Xá nổi danh từ đó, tính đến nay cũng đã ngót 600 trăm năm.
Làng dệt lụa Nha Xá, xã Mộc Nam công nhận làng nghề truyền thống từ năm 2004. Ngày 3/3/2016, làng Nha Xá được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Văn bằng bảo hộ nhãn hiệu tập thể.
Hình ảnh: Tổ làng Nhân Huệ Vương
Khám Phá Quá Trình Dệt Lụa
Kén tằm cho vào nồi được khỏa liên tục thi nhau nhảy lên bàn kéo sợi. Sợi tơ chui qua một lỗ nhỏ rồi cuốn mình vào guồng đang quay tít. Tơ kéo xong đem quấn vào ống rồi phơi khô. Để làm ra những ống tơ, nghệ nhân phải tỉ mỉ gỡ từng sợi tơ tằm từ kén. 
Hình ảnh: Nghệ nhân kéo tơ
Sau khi lấy tơ, quay tơ ra ống, mắc thành trục dọc rồi mới dệt thành tấm.
Hình ảnh: Nghệ nhân đánh ống tơ
Hình ảnh: Nghệ nhân đang thực hiện công việc mắc cửi
Bình quân, một người có thể phụ trách theo dõi hoạt động của ít nhất 5 máy dệt. Máy sẽ làm việc liên tục suốt cả ngày. Việc dệt hoa văn cũng trở lên dễ dàng khi có sẵn những mẫu hoa văn khác nhau.
Hình ảnh: Quá trình dệt lụa
Nha xá cũng là nơi đầu tiên dùng những chất liệu đến từ thiên nhiên như Củ nâu , Cánh kiến , Lá bàng , Lá trầu không … để nhuộm lụa tơ tằm. Chính vì vậy sản phẩm được ưa chuộng , tin tưởng về chất lượng.
Hình ảnh: Người thợ đang nhuộm lụa
Lụa sau khi được nhuộm sẽ được mang đi phơi. Đến đây, một trong những hình ảnh hấp dẫn du khách đó chính là cảnh người dân căng từng dải lụa lên đến hàng chục mét lên phơi. Việc Nha Xá vẫn lưu giữ được giá trị truyền thống là nét văn hóa đáng trân trọng.
Hình ảnh: Phơi lụa
Lụa nào giá ấy, ở đây chủ yếu sản xuất theo đơn đặt hàng, từ lụa hoa mỏng nhẹ với giá vài chục nghìn đồng/mét, tới lụa tuytxo dày dặn cả triệu đồng/mét. Khách du lịch thích tới đây vì vừa được đi chơi, vừa được mua lụa rẻ hơn mua ở Hà Nội cả vài trăm nghìn. Ai muốn nhuộm màu gì cũng có thể về làng chọn lụa, chọn màu và đặt. Lụa sẽ được giao tới tận nhà cho khách. Màu chưa ưng có thể đổi lại, chờ đợt nhuộm tiếp theo.
Hình ảnh: Sản phẩm lụa Nha Xá
Quy mô sản xuất của làng nghề đang tiếp tục mở rộng theo hướng công nghiệp. Nhiều mặt hàng mới ra đời như hàng đũi, hàng tơ se, hàng lụa hoa, hàng lanh… Chất lượng, mẫu mã sản phẩm tiếp tục được nâng cao.
Xem thêm: Làng lụa Vạn Phúc – Điểm sống ảo cực hot của giới trẻ
Kiều Mạch
Hình ảnh: Nhiếp ảnh gia Lê Bích